Ένα ηλιακό ρολόι κοσμεί πλέον την παραλία της Χώρας Σκοπέλου, αποτέλεσμα μιας ιδέας του Άγγελου Ξηντάρη, Προέδρου του Δημοτικού Λιμενικού Ταμείου Σκοπέλου, η οποία υλοποιήθηκε με την εθελοντική συνδρομή του μαθηματικού Δημήτρη Μπλατσή καθώς κατέχει την σχετική τεχνογνωσία.
Ο κ. Μπλατσής ανταποκρίθηκε πρόθυμα και μάλιστα αφιλοκερδώς στην πρόταση του κ. Ξηντάρη, αξιοποιώντας την εμπειρία του από προηγούμενα εκπαιδευτικά ετήσια προγράμματα που είχε υλοποιήσει ως μαθηματικός, με μαθητές σε σχολεία του Βόλου και των Σποράδων — όπως στο Πρώτο Παγκύπριο Λύκειο Βόλου (1995) , στο Γυμνάσιο Αλοννήσου (1999), στο Γυμνάσιο Στεφανοδικείου (2005), στο Πρώτο ΕΠΑΛ Βόλου (2008) και στο Δεύτερο Γενικό Λύκειο Νέας Ιωνίας Βόλου (2015)
Το Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο Σκοπέλου προγραμματίζει μια σειρά από ενημερωτικές εκδηλώσεις που απευθύνονται τόσο σε μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης όσο και σε ενήλικες. Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η εκλαΐκευση της επιστήμης και η καλλιέργεια της περιέργειας για τη λειτουργία των φυσικών φαινομένων. Μέσα από ομιλίες, παρουσιάσεις και προβολές διαφανειών, οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν πώς λειτουργεί ένα ηλιακό ρολόι και με ποιον τρόπο υπολογίζεται η σωστή ώρα ανάλογα με την εποχή του έτους και τη θέση του Ήλιου στον ουρανό.
Τα ηλιακά ρολόγια από την αρχαιότητα ήταν προσπάθεια του ανθρώπου να μετρήσει το χρόνο. Ενδεικτικό παράδειγμα εντυπωσιακού ρολογιού είναι «ο Πύργος των Αέρηδων» στην Ρωμαΐκή Αγορά της Αθήνας δηλαδή ένα οκταγωνικό κτίσμα που περιλαμβάνει 8 κατακόρυφα ηλιακά ρολόγια. Τα σημερινά όμως ηλιακά ρολόγια με τη βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας έχουν τη δυνατότητα να δείχνουν την ώρα Ελλάδος με ακρίβεια λεπτού.
Κάθε οριζόντιο ηλιακό ρολόι έχει τρία βασικά μέρη για να είναι ακριβές:
• Το διάγραμμα των ωρών (καντράν) το οποίο δημιουργείται με χρήση τριγωνομετρίας. Στο διάγραμμα αυτό λαμβάνει μέρος η γωνία που εκφράζει το γεωγραφικό πλάτος του τόπου δηλαδή 39,2 μοίρες στην περίπτωσή μας
• Τον γνώμονα, που είναι ένας μεταλλικός δείκτης που σχηματίζει και αυτός γωνία με το οριζόντιο επίπεδο ίση με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου. Πακτώνεται σε κατάλληλο σημείο στο διάγραμμα των ωρών και η σκιά του ορίζει, διατρέχοντας το διάγραμμα των ωρών, την Ηλιακή ώρα του τόπου. Τον συγκεκριμένο γνώμονα από ανοξείδωτο χάλυβα δώρισε το μηχανουργείο Νικολάου Κουτσογιάννη (παλαιός μαθητής του κ. Μπλατσή)
• Τις διορθώσεις, που χρειάζονται για να μετατρέπουμε την ηλιακή ώρα ανάλογα με την ημερομηνία σε ώρα Ελλάδας. Αυτές οι διορθώσεις προκύπτουν από την πρόσθεση δύο επιμέρους διορθώσεων. Η πρώτη διόρθωση 25 λεπτών της ώρας προκύπτει λαμβάνοντας υπόψη το γεωγραφικό μήκος της Σκοπέλου και η δεύτερη διόρθωση είναι μία ακόμα ποσότητα σε λεπτά της ώρας (προκύπτει από τύπους της τριγωνομετρίας) που λέγεται Εξίσωση του Χρόνου και η οποία αλλάζει ανάλογα με την ημερομηνία του έτους. Έτσι το ηλιακό της Σκοπέλου έχει ένα εύρος διορθώσεων από 8 έως 39 λεπτά ανάλογα με την ημερομηνία του έτους.
Τα ηλιακά ρολόγια λειτουργούν με έναν απλό αλλά εντυπωσιακό τρόπο:
ο ήλιος, καθώς φαίνεται να κινείται στον ουρανό, ρίχνει τη σκιά ενός σταθερού δείκτη -του γνώμονα που σχηματίζει γωνία 39.2 μοίρες με τον ορίζοντα- πάνω σε μια πλάκα με χαραγμένες ωριαίες ενδείξεις. Έτσι διαβάζεται η ηλιακή ώρα του τόπου.
Με μια μικρή διόρθωση ανάλογα με την ημερομηνία του έτους — λόγω της λεγόμενης «εξίσωσης του χρόνου» η ηλιακή ώρα μετατρέπεται σε ώρα Ελλάδος.
Το βάθρο του ρολογιού περιλαμβάνει τέσσερις κατακόρυφες επιφάνειες με εκπαιδευτικό και ενημερωτικό περιεχόμενο:
• Στην πρώτη επιφάνεια, αποτυπώνεται η καμπύλη της «Εξίσωσης του Χρόνου» που στην ουσία δίνει την διόρθωση που προστίθεται στην Ηλιακή ώρα και προκύπτει η Ώρα Ελλάδας καθώς και ένα σκαρίφημα που δείχνει τον προσανατολισμό του γνώμονα προς τον Πολικό Αστέρα, εξηγώντας τον τρόπο προσανατολισμού του ρολογιού.
• Στην δεύτερη επιφάνεια παρουσιάζεται η καμπύλη που λέγεται «Ανάλημμα του Ήλιου», η οποία δείχνει, ποιο είναι το ύψος του Ήλιου πάνω ή κάτω από τον ουράνιο ισημερινό ανάλογα με την ημερομηνία του έτους καθώς και τη σχετική διόρθωση, όπως δείχνει και η «εξίσωση του Χρόνου»
• Στην τρίτη επιφάνεια αναγράφονται οι μεγάλοι επιστήμονες (και της αστρονομίας) —Γαλιλαίος, Νεύτωνας, Κέπλερ— καθώς και οι θεμελιωτές του ηλιοκεντρικού συστήματος, Αρίσταρχος ο Σάμιος και Κοπέρνικος.
• Στην τέταρτη επιφάνεια αναφέρονται οι φορείς και συντελεστές της υλοποίησης: Δήμος Σκοπέλου, Λιμενικό Ταμείο, ο μαθηματικός που έκανε τη μελέτη του έργου και η γνωμική – διδακτική επιγραφή από τον κ. Αγγελο Ξηντάρη.
Το ηλιακό ρολόι δεν αποτελεί μόνο διακοσμητικό στοιχείο που συνδυάζει απλότητα, ακρίβεια λεπτού και ομορφιά, αλλά και εργαλείο γνώσης και παρατήρησης. Συνδυάζει την αστρονομία, την τριγωνομετρία και συνδέει την επιστήμη με την πράξη. Προσδίδει προστιθέμενη αξία στον δημόσιο χώρο της Σκοπέλου και αποτελεί ένα μικρό σημείο αναφοράς για κατοίκους και επισκέπτες, προσκαλώντας τους να ανακαλύψουν πώς ο Ήλιος συνεχίζει να μετρά τον χρόνο με τη δική του αθόρυβη ακρίβεια.
Δημοτικό Λιμενικο Ταμείο Σκοπέλου
Νοέμβριος 2025
