Γράφει ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Ο έρωτας, το ερωτικό, ο ερωτισμός περνάνε, όπως και τόσα άλλα, κρίση στους άχαρα περίπλοκους καιρούς μας. Διασπιστώνουμε ευρέως ένα μάγκωμα, μιαν αμηχανία, έναν ιδιάζοντα δισταγμό απέναντι στην ερωτική περιπέτεια. Θαρρείς προτιμούν οι άνθρωποι ένα είδος safe sex, κι όχι το άνοιγμα στο αίνιγμα του άλλου. Ο φόβος απέναντι στις λεγόμενες Μεγάλες Αφηγήσεις είναι και φόβος απέναντι στο άλμα στο κενό που είναι (αρχικά!) ο Μεγάλος Έρωτας. Το πάθος αποφεύγεται. Ήδη από τη δεκαετία του 1930, λίγο πριν βάλει τέλος στη ζωή του ο Μαγιακόφσκι, στο τελευταίο του ποίημα/διαθήκη, θρηνούσε: «Η λέμβος του έρωτος συντρίφτηκε στις ξέρες της καθημερινής ζωής».
Ο Έρως ως παράκρουση
Μισόν αιώνα νωρίτερα, ο Αρθούρος Ρεμπώ αποφαινόταν ότι οφείλουμε να επανεπινοήσουμε τον έρωτα. Οι υπερρεαλιστές του Αντρέ Μπρετόν και οι καταστασιακοί του Γκι Ντεμπόρ συνέβαλλαν ανεκτίμητα σε μιαν επανεπινόηση του έρωτα. Μπορείς να πεις ότι η δεκαετία του 1960, τα λεγόμενα σίξτις, ήταν μια μαζική επανεπινόηση του έρωτα. Σήμερα, ωστόσο, ο έρωτας καταγγέλλεται ως κακή εμμονή (obsession), εγκαλείται ως κινδυνώδης, υποχρεώνεται να γίνει άσφαιρος, να υποβιβαστεί σε έναν ξεδοντιασμένο προσκοπισμό διευθετήσεων και από κοινού καταβολής κοινοχρήστων. Η παθιασμένη εκδήλωση της επιθυμίας θεωρείται, όπως διάβασα κάπου, «εξωραϊσμός της τοξικής αρρενωπότητας»! Ναι, τα πάθη διώκονται. Πρέπει να προσέχουμε τα λόγια μας, λένε. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη φορτώνεται καθώς περάσαμε στο 2025 με βιβλία που καταπιάνονται με τα πάθη, ιδίως αυτό του έρωτα.
«Θέλω την κοινωνία του κορμιού Σου απόψε. Το άδυτο και το άγιο Βήμα της σάρκας Σου ποθώ. Λειτουργός του Αληθινού Θεού θα προσφέρω θυσία απόψε και θάναι ναός το σώμα Σου και ύμνοι τα παραληρήματά μας κι έκσταση θρησκευτική και υπερκόσμια η κομάρα μετά την ηδονή μας. Θα μεταλάβω όλων Σου των κινημάτων και όλων Σου των κυρτοτήτων και όλων των μυστηρίων του κορμιού Σου», υπογραμμίζω με ωραίο ενθουσιασμό στη σ. 43 ενός βιβλίου που (όπως όλοι μας;) είχα διαβάσει στην εφηβεία μου.
Πρόκειται –στην πρώτη του έκδοση, προ 118 ετών–, για κομψόν τομίδιον καλίτεχνα τυπωμένον, με το πορφυρούν του εξώφυλλον, ως αιματοστάλακτον, όπως σημείωνε ένας από τους πρώτους κριτικούς του έργου. Πρόκειται για το περιλάλητο ερωτογράφημα Όφις και Κρίνο, η ιστορία του οποίου θα μπορούσε να αποτελέσει ύλη για μυθιστόρημα, ακόμα και για κινηματογραφική ταινία γεμάτη σασπένς!
Όταν κυκλοφόρησε το 1906 ως συγγραφέας εφέρετο κάποια μυστηριώδης Κάρμα Νιρβαμή, ψευδώνυμο πίσω από το οποίο ήδη άρχιζε να μεγαλουργεί, και να ταράζει, ο τιτάνας Νίκος Καζαντζάκης, μόλις 23 ετών τότε.
 |
Αριστερά: Η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος Όφις και Κρίνο (1906), το οποίο ο Νίκος Καζαντζάκης υπέγραψε με το ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή». Δεξιά: Η επανέκδοσή του από τις εκδόσεις Διόπτρα. |
Το ολιγοσέλιδο έμπυρο και πυρωμένο και πυρέσσον έργο έχει τη μορφή ημερολογιακών εγγραφών και είναι χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, ένα για κάθε εποχή: άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας. Το είχα διαβάσει, όπως είπα, στα δεκαπέντε μου χρόνια, στο Βόλο· το ξαναδιάσα, ακούγοντας ως άρμοζε τις Τέσσερις Εποχές του Αντόνιο Βιβάλντι, την Πρωτοχρονιά του 2025.
Ο ερωτικός πόθος ξεσπάει εμπρηστικά, θεριεύει αχαλίνωτα, υπερβαίνει συμβάσεις, διαλύει στερεότυπα. Ο Καζαντζάκης καλπάζει με το άτι της παραφοράς. Η παράκρουση ελλοχεύει. Ο ηθικισμός τρέπεται σε φυγή.
Ο ζωγράφος και η Ιρλανδέζα· σμίγουν και φλέγεται ο αέρας. Τα σμιξίματά τους αποτυπώνται στο χαρτί με μιαν εξπρεσιονιστική ψυχεδέλεια των αρχών του 20ού αιώνα, με ποιητικές εκλάμψεις που καίνε το βλέμμα. Η ένταση είναι συνθλιπτική, η ηδονή εναλλάσσεται ακατάσχετα με την οδύνη, και η τρομερή κατάφαση στη ζωική μανία φτάνει στους γκρεμνούς του θανάτου. Ο ερωτευμένος ανοίγεται στο σύμπαν όλο, γίνεται ο ίδιος σύμπαν, μονοιάζει με τη χλωρίδα και την πανίδα, αφουγκράζεται χουγιαχτά και ψιθυρίσματα, βλέπει την ονειρική υφή των πραγμάτων, κι όλα αυτά μέσα από τα πρίσματα της παλλόμενης σάρκας.
Τα σμιξίματά τους αποτυπώνται στο χαρτί με μιαν εξπρεσιονιστική ψυχεδέλεια των αρχών του 20ού αιώνα, με ποιητικές εκλάμψεις που καίνε το βλέμμα. Η ένταση είναι συνθλιπτική, η ηδονή εναλλάσσεται ακατάσχετα με την οδύνη, και η τρομερή κατάφαση στη ζωική μανία φτάνει στους γκρεμνούς του θανάτου.
«Όλα τα νοιώθω, όλα», διαβάζουμε στη σ. 90. «Από τον ανάλαφρο ψίθυρο των φιλιών που γροικιέται μεσ᾽ στις φωληές τη νύχτα κι από τ᾽ αναστέναγμα των κρίνων κάτω από το φεγγάρι — ίσα με την απέραντη αρμονία που συγκρατεί τα άστρα».
Έκανα το πείραμα: να ξαναπιάσω τον Καζαντζάκη ύστερα από μισόν αιώνα, και δεν το μετάνιωσα στιγμή. Ναι, ξέρω, η γλώσσα του είναι παλιακή, μαλλιαρή, τραχιά – σύμφωνοι, αλλά ας μου επιτραπεί να αντιτείνω ότι είναι ρυθμικότατη, πλούσια, στολισμένη με παρηχήσεις και χωνευμένες ρίμες· και φρονώ ότι μια επανάληψη στον Κρητικό, όπως και στις μεταφράσεις του Σαίξπηρ από τον Βασίλη Ρώτα, είναι λίαν επικοδομητική.
Η πρόσφατη έκδοση του έργου από τη Διόπτρα (που έχει ως γνωστόν αναλάβει την ανανεωμένη τυποτεχνικά επανακυκλοφορία σύνολου του καζαντζακικού έργου) είναι υποδειγματική και εξόχως κατατοπιστική, καθώς περιλαμβάνει ένα λαμπρό κείμενο του Πάτροκλου Σταύρου που στέλνει στον αγύριστο καταλαλιές και συκοφαντίες που σπίλωναν για δεκαετίες τον σπουδαίο (bigger than life, το δίχως άλλο) Κρητικό.
＊Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική σύνθεση «Ωδή Κυψέλης» (εκδ. Ιωλκός).
