Στην αυλή του εργαστηρίου της, στη Σκόπελο, το φως του νησιού συναντά τις πολύχρωμες ψηφίδες. Εκεί, η εικαστικός Βάσω Κοσμά μάς υποδέχεται μπροστά από το νέο της δημιούργημα: ένα μνημειώδες πεντάμετρο ψηφιδωτό αφιερωμένο στον Τρωικό Πόλεμο.
«Δεν είναι τυχαία η επιλογή των σκηνών», μας εξηγεί. Στο έργο αποτυπώνονται οι πέντε κορυφαίες στιγμές του Ομηρικού έπους: η αρπαγή της Ωραίας Ελένης, οι συγκρούσεις του πολέμου, ο θάνατος του Έκτορα από τον Αχιλλέα, η πτώση του ίδιου του Αχιλλέα από το βέλος του Πάρη και, τέλος, η άλωση της Τροίας. «Σε αυτές τις σκηνές ο Όμηρος δεν αφηγείται απλώς· αναδεικνύει τις αξίες μιας ολόκληρης εποχής. Ο σεβασμός προς τους γονείς, τους νεκρούς, τους κανόνες της αναμέτρησης. Αυτά είναι που κάνουν τον Τρωικό Πόλεμο διαφορετικό από κάθε σύγχρονη σύγκρουση».
Η Βάσω Κοσμά δεν είναι μόνο δημιουργός, αλλά και μελετήτρια της τέχνης. Σπούδασε ζωγραφική, ιστορία τέχνης, αγιογραφία, κεραμική και ψηφιδωτό στο εργαστήριο της Ιωάννας Οικονομίδου στην Αθήνα. Στο δικό της εργαστήριο στη Σκόπελο, η μελέτη της αρχαίας ελληνικής τέχνης και της μυθολογίας γίνεται το σταθερό υπόβαθρο της δημιουργίας της. Τα έργα της ταξιδεύουν σε ιδιωτικές συλλογές και δημόσιους χώρους ανά τον κόσμο, φέρνοντας μαζί τους την αύρα του Αιγαίου και την πνοή της ελληνικής παράδοσης.
Μιλώντας για την ίδια τη φύση της τέχνης, η Κοσμά αναφέρεται στον Πλάτωνα: «Η Νόηση είναι η αποθήκη των ιδεών· η ιδέα είναι μια διανοητική δημιουργία και ως τέτοια μια οντότητα. Η τέχνη ορίζεται από την Ιδέα – κι αυτή είναι το άφθαρτο κομμάτι της». Στο έργο της, το φανερό και το απόκρυφο, το ρητό και το άρρητο, βρίσκουν χώρο να συνυπάρξουν. «Η αλληγορία είναι ο τόπος της ελευθερίας του δημιουργήματος», τονίζει. «Εκεί όπου ο θεατής μπορεί να υπονοήσει, να φανταστεί, να ερμηνεύσει».
Καθισμένη μπροστά στο μεγάλο της ψηφιδωτό, η Βάσω Κοσμά μοιάζει να γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν. Σαν να μας θυμίζει ότι οι ιδέες, οι αξίες και τα μεγάλα οράματα παραμένουν πάντα ζωντανά – μέσα από την τέχνη, μέσα από τις εικόνες που αντέχουν στον χρόνο.
Η Βάσω Κοσμά συνομιλεί με την Αθηνά για το νέο της έργο «Τρωικός Πόλεμος»
Αθηνά Πούλιου: Κυρία Κοσμά, ποια ήταν η αφετηρία για τη δημιουργία αυτού του ψηφιδωτού;
Βάσω Κοσμά: Ήθελα να ξαναδώσω ζωή σε ένα από τα πιο σπουδαία έπη της ανθρωπότητας. Ο Τρωικός Πόλεμος δεν είναι μόνο μια αφήγηση συγκρούσεων· είναι μια καταγραφή αξιών και ιδανικών που εξακολουθούν να μας εμπνέουν.
Αθηνά Πούλιου: Στο έργο αποτυπώνετε πέντε συγκεκριμένες σκηνές. Γιατί αυτές;
Βάσω Κοσμά: Δεν είναι τυχαία η επιλογή. Διάλεξα τις στιγμές που ο Όμηρος φανερώνει το μεγαλείο του έπους: η αρπαγή της Ωραίας Ελένης, ο ίδιος ο πόλεμος, ο θάνατος του Έκτορα, η πτώση του Αχιλλέα και, τέλος, η άλωση της Τροίας. Σε αυτές καταγράφονται οι αξίες της εποχής: σεβασμός στους νεκρούς, στους γονείς, στους κανόνες της αναμέτρησης.
Αθηνά Πούλιου: Τι σημαίνει για εσάς η έννοια της τέχνης;
Βάσω Κοσμά: Η τέχνη είναι πάνω απ’ όλα μια νοητική εργασία. Όπως έλεγε ο Πλάτωνας, η Νόηση είναι η αποθήκη των ιδεών· και η Ιδέα είναι το άφθαρτο κομμάτι της δημιουργίας. Η τέχνη εμπεριέχει το φανερό και το απόκρυφο, το ρητό και το άρρητο. Εκεί κρύβεται η δύναμη της αλληγορίας, που αφήνει τον θεατή ελεύθερο να υπονοήσει και να ερμηνεύσει.
Αθηνά Πούλιου: Τα έργα σας ταξιδεύουν σε συλλογές σε όλο τον κόσμο. Τι παίρνουν μαζί τους;
Βάσω Κοσμά: Παίρνουν μαζί τους κάτι από την ελληνική ψυχή, από τη μυθολογία μας, από το φως του Αιγαίου. Ελπίζω κάθε κομμάτι να μεταδίδει την αίσθηση ότι η τέχνη είναι ένας διάλογος χωρίς σύνορα και χωρίς χρόνο.
