Η  οποιαδήποτε αλληλεπίδραση μεταξύ έμβιων όντων συνιστά επικοινωνία. Κάθε συμπεριφορά αποτελεί επικοινωνία και ακριβώς επειδή δεν υπάρχει «μη συμπεριφορά» δεν υπάρχει «μη επικοινωνία». Στην πραγματικότητα, η επικοινωνία δεν είναι μόνο η ανταλλαγή πληροφοριών. Ο άνθρωπος επικοινωνεί διαρκώς με το περιβάλλον γύρω του, μαθαίνει μέσω αυτής της διαδικασίας και παράλληλα δημιουργεί μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα και για τον ίδιο του τον εαυτό.

Σε κάθε επικοινωνία υπάρχουν δυο επίπεδα:Το περιεχόμενο και το πλαίσιο.Το περιεχόμενο αφορά τις πληροφορίες που επικοινωνούνται, ενώ το πλαίσιο αφορά τον τρόπο και τη συνθήκη που συνδέει τις επικοινωνίες, ουσιαστικά τη σχέση που συνδέει αυτούς που επικοινωνούν.

Όταν επικοινωνούμε με τους άλλους, είμαστε ταυτόχρονα πομποί και δέκτες. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι την ίδια στιγμή που εκπέμπουμε ένα ερέθισμα, το ερέθισμα αυτό προκαλεί μια απάντηση, δλδ ένα δεύτερο ερέθισμα το οποίο έρχεται από τον αποδέκτη της επικοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο μοιάζει να καθίσταται η επικοινωνία μια συνεχής ανταλλαγή μηνυμάτων, κατά την οποία ο ορισμός της αρχής της είναι αυθαίρετος.

Η ουσιαστική εικοινωνία σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις έχει κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία τη διασφαλίζουν και προάγουν την ποιότητα τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν φυσικά και την επικοινωνία στο πλαίσιο της συντροφικής σχέσης , η οποία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή.

Κάθε ζευγάρι αποτελεί ένα ξεχωριστό σύστημα, το οποίο κατασκευάζει τη δική του πραγματικότητα, περιλαμβάνοντας τις προσωπικές ιστορίες και εμπειρίες των συντρόφων, το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν, το νόημα που του δίνουν, τα πρότυπα επικοινωνίας, τις ευρύτερες συνθήκες, αλλά και τα όνειρα και τα σχέδια για το μέλλον.

Κάθε συντροφική σχέση περνά από διάφορες φάσεις όσο εξελίσσεται· τα διάφορα γεγονότα ζωής, οι μεταβατικές φάσεις της κοινής του ζωής, οι επιθυμίες και οι ανάγκες του κάθε μέλους την επηρεάζουν και τη διαμορφώνουν. Το ζευγάρι καλείται να διαχειριστεί τις ξεχωριστες ανάγκες του καθενός αλλά και αυτές της σχέσης. Ουσιαστικά, θα πρέπει να συμπορευτούν σε μια ξεχωριστή αλλά και παράλληλα κοινή πορεία εξέλιξης. Στο πλαίσιο αυτό, ένα σημαντικό θέμα για τους συντρόφους αποτελεί η ισορροπία μεταξύ αυτονομίας και εγγύτητας.

Δεδομένου λοιπόν ότι η συντροφική σχέση παρουσιάζει διάφορες «προκλήσεις» για τα μέλη της και χρειάζεται φροντίδα για να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί, η καλή επικοινωνία μεταξύ των συντρόφων αποτελεί βασική προϋπόθεση για αυτό. Συχνά όμως υπάρχουν δυσκολίες και εμπόδια που τη δυσχεραίνουν και την καθιστούν σχεδόν ανύπαρκτη με αποτέλεσμα τη συναισθηματική απομάκρυνση των συντρόφων και την φθορά στη σχέση.

Τα εμπόδια στην επικοινωνία είναι συνήθως τα εξης:

• Η έλλειψη άμεσης και αυθεντικής έκφρασης.
• Η άρνηση να ακούσουμε τον άλλο.
• Η έλλειψη προσοχής του ακροατή.
• Η απόσυρση ή /και η διακοπή της επικοινωνίας.
• Η αλλαγή θέματος συζήτησης.
• Η επικριτικότητα, η ειρωνεία, η υποτίμηση του άλλου.
• Η αμυντική στάση και η εξαπόλυση κατηγοριών.
• Το να μην είναι ξεκάθαρο το θέμα της συζήτησης.
• Η μη ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και η γενικολογία.
• Η εμπλοκή τρίτων.
• Οι μύθοι και τα στερεότυπα για τα φύλα που οδηγούν σε παρανοήσεις και παρερμηνείες.
• Το να λαμβάνει χώρα η επικοινωνία σε ακατάλληλο χώρο και χρόνο.
• Η  «παθητική –επιθετική» στάση.
• Η έλλειψη ενσυναίσθησης.
• Ο «μύθος του αυτονόητου», να μη λέγονται πράγματα γιατί υπάρχει η πεποίθηση ότι ο άλλος καταλαβαίνει ή γνωρίζει εκ των προτέρων.

Στον αντίποδα των παραπάνω οι διευκολυντικοί παράγοντες της επικοινωνίας είναι οι ακόλουθοι:

• Το να είναι κάποιος διαθέσιμος και παρών στη συζήτηση.
• Το να εκφράζεται με ηρεμία και σαφήνεια αναφορικά με τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανάγκες του.
• Η αυτεπίγνωση και η καλή επαφή με τον εαυτό.
• Η ενεργητική ακρόαση: το να δείχνει προσοχή, να μην κάνει κριτική, να αποδέχεται τι εκφράζει ο άλλος, ακόμη κι αν δε συμφωνεί, να δίνει στον άλλο να καταλάβει ότι άκουσε και κατανόησε.
• Η ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ της λεκτικής και της μη λεκτικής επικοινωνίας.
• Η διάθεση επίλυσης των τυχόν προβλημάτων και όχι η στοχοποίηση του άλλου, μέσω της εξαπόλυσης κατηγοριών.
• Η επιλογή του κατάλληλου χώρου και χρόνου, αλλά και η κατάλληλη ψυχική, σωματική και πνευματική κατάσταση των συντρόφων.
• Η χρήση α’ ενικού προσώπου και όχι η γενικολογία.
• Η κατάρριψη του μύθου ότι «η διαφωνία οδηγεί σε ρήξη». Η διαφωνία σε ένα ζευγάρι δε σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει κακή σχέση μεταξύ τους ή ότι θα επέλθει ρήξη σε αυτή. Αντίθετα μπορεί να είναι εποικοδομητική και να «ρίξει φως» σε ζητήματα της σχέσης που είναι καλό να επικοινωνούνται μεταξύ των δυο συντρόφων, ώστε να λυθούν.

Η ουσιαστική επικοινωνία λοιπόν, μπορεί να προάγει τη συντροφική σχέση, να συμβάλλει στη διατήρηση και εξέλιξη της και φυσικά είναι κάτι το οποίο αφορά και τους δυο συντρόφους και απαιτεί τη δική τους ωριμότητα και γνώση του εαυτού, προκειμένου να εκλείψουν οι παράγοντες που τη δυσχεραίνουν και την καθιστούν προβληματική.