Η ιδέα για αυτή τη σύντομη εισήγηση αφορά την εμφάνιση του φαινομένου της έμφυλης βίας στις νησιωτικές περιοχές.Και αυτό, παρότι περιστατικά έμφυλης βίας εμφανίζονται πανελλαδικά και έχουν κοινές γενεσιουργές αιτίες ,εντούτοις έχει ενδιαφέρον να διερευνηθεί τι ισχύει για τις νησιωτικές κονωνίες,δεδομένου ότι έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά και τη δική τους δυναμική στις σχέσεις και τους κοινωνικούς ρόλους των φύλων.

• Η έμφυλη βία  ως όρος, αναφέρεται σε οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται,λόγω του φύλου του θύματος. Ουσιαστικά,η σημαντική παράμετρος που τη διαφοροποιεί από άλλα είδη βίας είναι αυτη . Υφίσταται σε όλες τις κοινωνίες και πλαίσια, ανεξαρτήτου θρησκείας, κοινωνικοοικονομικής κατάστασης ή επιπέδου εκπαίδευσης. Παρόλο που οι μορφές και ο επιπολασμός της διαφέρουν ανά κουλτούρα, κοινωνία και περιοχή, η ΕΒ αποτελεί μία σημαντική παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων με δυνητικά επικίνδυνες για τη ζωή συνέπειες.

• Στη συντριπτική πλειοψηφία πλήττει γυναίκες και κορίτσια.

• Για την εξήγηση του φαινομένου της έμφυλης βίας υπάρχουν διάφορες θεωρίες  Η φεμινιστική θεωρία το ορίζει ως κοινωνικό πρόβλημα ,το οποίο συνδέεται με την ανισότητα εξουσίας μεταξύ των φύλων , τα έμφυλα στερεότυπα και τη διαμόρφωση του κοινωνικού ρόλου των φύλων,στο πλαίσιο του πατριαρχικού συστήματος. Εντός αυτού οι άντρες είναι κυρίαρχοι  και οι γυναίκες έχουν έναν υποδεέστερο ρόλο.Εξετάζει δλδ το φαινόμενο μέσα στο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσονται αυτού του είδους ο σχέσεις.

• Συνέπειες της έμφυλης βίας :
• Ψυχολογικά και ψυχοσωματικά συμπτώματα (WHO, 2013 &RHRC, 2004): Kατάθλιψη, άγχος, κρίσεις πανικού, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), διαταραχές ύπνου, διατροφικές διαταραχές, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ,ναρκωτικά, φάρμακα), δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αισθήματα ενοχής, ντροπής, θυμού, λύπης, απόγνωσης, αβοηθησίας, κενού, «πνιγμού».Επίσης, τα άτομα συχνά περιγράφουν ένα γενικότερο αίσθημα κινδύνου (κατάστημα συναγερμού), ένα γενικό αίσθημα φόβου για το μέλλον, δυσκολία στη συγκέντρωση, έντονο αίσθημα μοναξιάς (αποξένωση), έλλειψη της ικανότητας για λήψη πρωτοβουλιών και γενικότερη έλλειψη του ενδιαφέροντος για ζωή, αναταραχή / νευρικότητα, ταχυκαρδία, φοβική συμπεριφορά, γαστρεντερικές διαταραχές, πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι.

• Συμπεριφορικά συμπτώματα (RHRC, 2004): Απομόνωση, απόσυρση από κοινωνικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής, αποφυγή τόπων ή/και δραστηριοτήτων στις οποίες πιθανώς συχνάζει ο θύτης, απώλεια της ικανότητας του θύματος για την προστασία του εαυτού και των παιδιών που μπορεί να έχει, συχνή εναλλαγή απασχόλησης /εργασίας, επιθετική συμπεριφορά, έντονη αναποφασιστικότητα καθώς και άρνηση και υποβάθμιση του γεγονότος και των συνεπειών της.

Πώς επηρεάζει η κοινωνική δομή  και τα χαρακτηριστικά των νησιωτικών κοινωνιών το φαινόμενο της έμφυλης βίας?

Δυστυχώς δεν υπάρχουν επιδημιολογικά στοιχεία για την εμφάνιση και την έκταση του φαινομένου της έμφυλης βίας στα ελληνικά νησιά. Οι έρευνες που έχουν γίνει αφορούν γενικά την ελληνική επικράτεια και ανα περιφέρειες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας της Eurostat  που διενεργήθηκε απο τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Απρίλη του 2023 , «πρωταγωνιστές» στην έμφυλη βία,τα μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα-Θεσσαλονίκη) και τα νησιά.

Στα νησιά  ισχύουν οι ίδιοι αιτιολογικοί παράγοντες για την εμφάνιση του φαινομένου της έμφυλης βίας όπως και σε άλλα κοινωνικά περιβάλλοντα  ,παρόλαυτα θα γίνει μια αναφορά στα ειδικά χαρακτηριστικά των νησιωτικών κοινωνιών και πώς αυτά επηρεάζουν τα μέλη τους και πώς διαμορφώνουν τη δυναμική στις σχέσεις ανδρών –γυναικών. Και αυτό δεδομένου ότι θεωρούμε την έμφυλη βία κοινωνικό φαινόμενο και όχι προϊόν ατομικής παθολογίας ή δυσλειτουργίας στη σχέση ενός ζευγαριού ή στις σχέσεις μιας οικογένειας.

Τα χαρακτηριστικά της νησιωτικής κοινωνίας και πώς συνδέονται με το φαινόμενο της έμφυλης βίας.

Η σχέση ατόμου κοινωνίας:

Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και έχουμε την ανάγκη του «ανήκειν».

Μέσω των άλλων ανθρώπων καλύπτουμε ανάγκες και παράλληλα αποτελούν οι άλλοι πηγή πληροφόρησης για την κοινωνική πραγματικότητα.

Διαδικασίες που διέπουν τη σχέση κοινωνίας – ατόμου:

1. Κοινωνική επιρροή –Ένα κοινωνικό πλαίσιο επηρεάζει το άτομο,το οποίο ανήκει σε αυτό.

2. Πίεση της ομάδας– Μια κοινωνική ομάδα «επιβάλλει» στο άτομο τους δικούς της τρόπους ,ιδέες κτλ . Σχετίζεται με την κοινωνική συνοχή ,δλδ όσο πιο ισχυροί δεσμοί υπάρχουν και όσο πιο σημαντική η επίτευξη των κοινών στόχων,τόσο πιο έντονη η πίεση και το αντίστροφο.

3. Πίεση της ομάδας – Το σύνολο των επιβραβεύσεων ή των κυρώσεων που χρησιμοποιεί μια κοινωνία για να «εξαναγκάσει» το άτομο να συμμορφωθεί με τα κοινωνικά πρότυπα.

Οι διαδικασίες αυτές αφορούν με την ανάγκη αποδοχής του ατόμου και την ομοιόσταση (η τάση ενός συστήματος να διατηρεί σταθερή την κατάσταση και την ισορροπία του και όταν αυτη «απειλείται» κάνει τις απαιτούμενες ενέργειες για να μην αλλάξει,προκειμένου να επιβιώσει).

Γενικά χαρακτηριστικά της νησιωτικής κοινωνίας.

• Κοινωνική οργάνωση (τρόποι και διαδικασίες μέσω των οποίων σχετίζονται και επικοινωνούν τα μέλη μιας κοινωνίας),η οποία εξυπηρετεί την κοινωνική συνοχή. Δλδ την ενότητα και την ομοιογένεια της κοινωνίας ,που εξυπηρετεί την επίτευξη κοινών στόχων , τη διασφάλιση κοινών συμφερόντων και την επιβίωση της κοινότητας εν γένει.
• Κοινωνική συνοχή και ανάγκη διατήρησης της.
• Απομόνωση και γεωγραφικοί περιορισμοί
• «Κλειστό σύστημα» ,λιγότερη αλληλεπίδραση με το έξω περιβάλλον.
• Διατήρηση παραδοσιακού τρόπου ζωής και παραδοσιακών αξιών-και σε ο,τι αφορά τους ρόλους των δυο φύλων.
• Μοναδικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά ,ήθη,έθιμα,παραδόσεις,κουλτούρα.
• Ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί.
• Έντονη συλλογική ταυτότητα .Τα μέλη της κοινωνίας μοιράζονται κοινές αξίες,αντιλήψεις, ήθη και αυτό δημιουργεί ένα ισχυρό αίσθημα του «ανήκειν».
• Συντηρητισμός/Δυσκολία στην αλλαγή.
• Πρόσφορο έδαφος για προκαταλήψεις και στερεότυπα.
• Κοινωνικός έλεγχος (σύνολο επιβραβεύσεων ή των κυρώσεων που χρησιμοποιεί το κοινωνικό σύνολο για να «εξαναγκάσει» τα μέλη του να συμμορρφωθούν με τα κυρίαρχα κοινωνικά πρότυπα.

Το άτομο στη νησιωτική κοινωνία

• Το κάθε άτομο ,που ανήκει σε μια νησιωτική κοινωνία,υιοθετεί και εσωτερικεύει τα στοιχεία που συνιστούν τη συλλογική κοινωνική ταυτότητα που έχει διαμορφωθεί.
• Η ύπαρξη ισχυρών κοινωνικών δεσμών ενισχύει το αίσθημα της κοινότητας.
• Η ισχυρή κοινωνική ταυτότητα δυσκολεύει το να «σπάσουν» οι κοινωνικές νόρμες,να διαφοροποιηθεί το άτομο.Άρα και αυτές που αφορύν τους ρόλους ων δυο φύλων.
• Η έλλειψη ανωνυμίας αυξάνει τον κοινωνικό έλεγχο και το άτομο ίσως να τροποποιεί τη συμπεριφορά του για να ταιράζει με τοκοινωνικό περιβάλλον και για να μην περιθωριοποιηθεί.
• Σε σχέση με τα φύλα, στις νησιωτικές περιοχές υπήρχαν οι παραδοσιακοί ρόλοι γυναικών – ανδρών (οι άντρες εκτός σπιτιού και οι γυναίκες στο ρόλο της συζύγου,νοικοκυράς και της μητέρας), ταυτόχρονα όμως λόγω της ενασχόλησης των ανδρών με τη ναυτιλία,οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο στη ζωή της οικογένειεας αλλά και κοινωνικά γιατί ήταν αυτές που έπρεπε να αναλάβουν και να διαχειριστούν τις οικογενειακές υποχρεώσεις,λόγω της απουσίας των ανδρών.
• Στο τώρα,οι γυναίκες έχουν πιο ενεργό ρόλο και στην κονωνική ζωή ,αλλά και μεγαλύτερη εμπλοκη στην οικονομική ζωή του τόπου.
• Παρόλαυτα σε ένα βαθμό διατηρούνται οι παραδοσιακοί ρόλοι των δυο φύλων.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της έμφυλης βίας στις νησιωτικές κοινωνίες.

Η  έμφυλη βία στις νησιωτικές κοινωνίες σχετίζεται με ένα σύνολο   ψυχοκοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων,που συνδέονται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτών των κοινωνιών.

Ως αιτιολογικοί παράγοντες ισχύουν οι ευρύτεροι που σχετίζονται με το φαινόμενο αυτό γενικά,αλλά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιωτικών περιοχών παίζουν κι αυτά το ρόλο τους.

• «Κλειστές» κοινωνίες,κοινωνικός έλεγχος και έλλειψη ανωνυμίας.Αυτό δημιουργεί φόβο στιγματισμού άρα και δυσκολία στην αναφορά περιστατικών.
• Η κοινωνική πίεση για «τη διατήρηση της καλής φήμης» μπορεί να λειτουργήσει αποθαρρυντικά στο να μιλήσει το θύμα.
• Η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μπορει να δρα αποτρεπτικά στην αναφορά περιστατικών έμφυλης βίας.
• Νόρμες που αφορούν τους κοινωνικούς  ρόλους των δυο φύλων. Η ύπαρξη παραδοσιακών πατριαρχικών αντιλήψεων,μπορεί να επηρεάζει την εμφάνιση τέτοιων περιστατικών.Νομιμοποιούν ή καλύπτουν την έμφυλη βία,συμβάλλουν στην ενοχοποίηση του θύματος.
• Έλλειψη εξειδικευμένων κοινωνικών υπηρεσιών , δυσχεραίνεται η παροχή βοήθειας και σε περιπτώσεις κρίσης.
• Οι γεωγραφικές αποστάσεις και η δυσκολία μετακίνησης εντείνουν την αίσθηση εγκλωβισμού.
• Οικονομικοί παράγοντες-εποχικότητα στις δουλειές-περιορισμένες ευκαιρίες δουλειάς,πιθανή οικονομική εξάρτηση γυναικών.
• Έλλειψη πληροφοριών και εκπαίδευσης σε θέματα ισότητας και ενδυνάμωσης γυναικών

Πρόληψη

• Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση για θέματα ισότητας
• Ενίσχυση κοινωνικών υπηρεσιών
• Δικτύωση με υπηρεσίες στην ηπειρωτική Ελλάδα
• Ενδυνάμωση γυναικών-θυμάτων έμφυλης βίας  (ψυχολογικά και νομικά).

ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

• Διαχείριση περιστατικών έμφυλης βίας

Όταν μια γυναίκα θύμα έμφυλης βίας προσέλθει στο Κέντρο Κοινότητας είναι σημαντικό να ενεργήσουμε με ασφαλή και υποστηρικτικό τρόπο.

• Δημιουργούμε ένα ασφαλές και ήρεμο περιβάλλον.

• Οδηγείται σε χώρο και περιβάλλον όπου μπορεί να μιλήσει και να νιώθει ασφαλής.

• Αξιολογούμε άμεσα την ασφάλεια της.

• Αν υπάρχει άμεσος κίνδυνος για τη ζωή της ή τη ζωή άλλων καλούμε το 100 ή τη συνοδεύουμε στο αστυνομικό τμήμα.

• Κάνουμε διερεύνηση αναγκών και καταγραφή τους.

• Ακούμε με προσοχή και ενσυναίσθηση

• Αφήνουμε να μιλήσει χωρίς πίεση ,επικριτική διάθεση .

• Προσφέρουμε άμεση βοήθεια και υποστήριξη (σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο).

• Ενημερώνουμε για τα δικαιώματα και τις επιλογές της,σεβόμενοι την αυτονομία της.

• Πληροφορίες για υπηρεσίες όπως, Συμβουλευτικός Σταθμός,Ξενώνες Φιλοξενίας,Νομική υποστήριξη, Γραμμές στήριξης (15900) και τις υπηρεσίες που μπορεί να λάβει από αυτές.

• Παραπομπή και διασύνδεση με αυτές. (ιατρικές υπηρεσίες,αστυνομία,συμβουλευτικοί σταθμοί, ξενώνες φιλοξενίας).